İki yazıdır eleştirel düşünceden bahsediyoruz. İkisinde de öğrenilmiş çaresizlikten bahsettik. Özetle eleştirel düşünen öğrenilmiş çaresizlik sarmalına tutulmaz dedik. Etrafımızda öğrenilmiş çaresizliğe düşmüş insanları görüyoruz. Öğrenilmiş çaresizlik de ne ola ki? Sahi nedir? Bizde cahilce soruyoruz. Eminim herkes kavramın ne anlama geldiğini biliyordur. Biliyordur ama bir daha hatırlamaya ne dersiniz?
Meşhur deneylerden bahsedelim. Sadece hatırlatma amaçlı yapalım. Malum köpek, pire, fil ve köpek balığı ile yapılmış deneyler var. Ya da şöyle diyelim bilinen en yaygın deneyler. Biz köpek balığı deneyinden bahsedelim. Diğerleri de zaten aynı sonucu vermiştir.
?Bilim adamları dev bir akvaryum yapmışlar ve bu akvaryumu tam ortadan kalın bir camla ikiye bölmüşler? Bir tarafına en saldırgan cinsinden köpek balığı, diğer tarafına da fok balığını koymuşlar? Köpek balığı, fok balığını görünce büyük bir iştahla ona doğru hızla yüzerek yemek için hamle yapmış ve aynı hızla kafasını aradaki cam bölmeye çarpmış. Böyle birkaç başarısız deneme daha yapmış ve hep kafası cama çarpıp canı yanmış. Bakmış ki olmuyor ve her defasında canı yanıp yaralanıyor.
Birkaç gün süren başarısız denemelerinin ardından fok balığına saldırmaktan vazgeçmiş? Bir müddet sonra bırakın saldırmayı, fok balığının bulunduğu bölgeye doğru olan yüzmelerine bile son vermiş? Bilim adamları aradan geçen iki haftanın sonunda aradaki cam bölmeyi tamamen kaldırmışlar?Bakmışlar ki köpek balığı, engel kalktığı halde fok balığına saldırmıyor. Eskiden olduğu gibi cam bölmenin olduğu yere kadar geliyor ve daha ileri gitmeden geri dönüyor. Çünkü yapmış olduğu sayısız deneme ile o fok?a ulaşamayacağını ve bunun kendine zarar verdiği yönünde şartlanmış ve umutlarını yitirmiş.?
Yani? Yani ne? Bu deneyi politik hayata uygulasak, ne yazı çıkar ama değil mi? Kaç seçimdir başarılı olamayan partileri göz önüne getirin. Konya?yı düşünün. 1988 den beri aynı zihniyet Belediye Başkanlıklarını alıyor. Muhalif partilerin belediye başkan adayları umutsuz çırpınış gösterirler. Nasıl olsa biz Konya?da seçimi alamayız havasındadırlar!
Genel Seçimlerde de sanki aynı anlayışla hareket ederler. Yine Konya?dan örnek verelim. Ana muhalefet bir, diğeri iki milletvekili çıkarır. Kalan vekillerin tamamını iktidar partisi çıkarır! Aslında bu duruma öğrenilmiş çaresizlikten çok kabullenilmiş başarısızlık(!) demek daha uygun düşer. Haksız mıyız?
Günlük hayatımızda da benzeri olaylara şahit oluruz. Sınavlara giren öğrencileri düşünelim. Eğer bir öğrenci yapılan birkaç deneme sınavında başarısız olursa hep başarısız olacağını sanıyor. Hatta bu genel sınavda başarısız olurum düşüncesiyle çalışmayı bırakan öğrenciler bile olabiliyor.
Ticarette de aynı değil midir? Birkaç defa ticaret yapma teşebbüsünde bulunan kişiler başarısız olduklarında umutsuzluğa düşebilirler. Bu kişiler bize ticarette ekmek yok, ya devlette ya da bir başkasının yanında çalışalım diye düşünürler.
Hâlbuki lafa geldi miydi büyük laflar ederiz. Mesela ?Umutsuzluk imansızlık alametidir? gibi sözleri söyleriz. Ama yine de umutsuzluğa düşer başarısızlığı kabulleniriz. Şimdi bazen başarısızlığı kabullenmek de bir çözümdür diyebilirsiniz. Tıpkı yenilen pehlivanın yenildiğini kabullenmesi gibi.
İyi de hayat tek müsabakalık bir yarış mıdır ki hemen pes edelim? Bir sonraki teşebbüse, yarışa veya güreşe daha hazırlıklı, daha donanımlı girmek dururken umutsuzluğa kapılmanın bir anlamı var mıdır? Aslında şöyle sormak daha iyi olurdu. Öğrenilmiş çaresizliğe veya kabullenilmiş başarısızlığa düşmenin anlamı var mı?
Pekâlâ, öğrenilmiş çaresizlikten kurtulmanın yolları var mıdır? Başka bir deyişle öğrenilmiş başarısızlıktan kurtulmak mümkün müdür? Ne yapsın muhalefet seçmenden oy alamıyor? Ne yapsın öğrenci deneme sınavlarında başarılı olamıyor? Bu tip soruları çoğaltabiliriz. Yalnız çare nedir? Çare eleştirel düşüncedir. Aslında çare sizsiniz.
